Wednesday, 12 July 2006 11:23
Boazodollu lea ealáhus gos boazobiergu lea ruđalaččat stuorimus márkanastingálvu. Biergovuovdin lea rievdan daid maŋemus 20 jagiin. Ovdal ledje lávževerdde ja unnit biergogavpeolbmat maht ledje seammá dásis go boazoolbmot. Odne leat stuorra njuovvan- ja rigtengavpeolbmat, geat ohcet ruđalaš vuoittu.
Verddevuohta lea molssašuvvan ruđalaš vuoittu vuostá. Okta stuorra ášši mii lea dagahan boazonjuovvama dákkárin lea ahte njuovvan- ja rihtenlágat bissehit iešgáupasemi ja unnit biergogaupeolbmai. Dat bákkuha boazosápmelaččaid vuovdit bohccuid daidda stuorra gávpeolbmaide. Dat mielddisbuktá ahte boazosápmelaččat eai sáhte merrihit boazobierggu vuovdinhatti. Jus boazosápmelaš ieš ii sáhte mearridit boazobierggu hatti, de makkár márkanii boazobiergu de vuvddejuvvo?
Norggas lea boazodoallošietadus mearridan boazobierggu oastinhatti 2002/03 rádjái. Ruoŧas eai leat gávdnon dákkár stáhta mearrádusat. Jus stáhta ii mearrit oastinhattiid de oastti ieš beassá mearridit. Go oasti mearrida oastinhatti de beassá vuovdi maid mearridit vuovdinhatti. Jus gávpi galgá šaddat, de ferte oasti ja vuovdi sobadit hatti dan márkanis gos soai deaivvadeaba. Da vahta ahte vuovdi ja oasti leaba seammá dásis. Dat ferteba diehtit seammá ollu ja ruđalaččat leahkit siemmá nannosat. Jus nu lea, de lea rabas márkan.
Boazobiergomárkan, boazosápmelačča ja gávpeolbma gaskan, sáhtta ovttaládje čilgejuvvot dego rabas márkan. Rabas márkanis gávdnojit ollu oasttit ja ollu vuovdit. Doppe ii sáhte okta vuovdi iige oasti váikkuhit márkanhaddái. Dain márkaniin gávpeolbmat eai dárbbaš lasihit oastinhatti boazobierggus go sii álo besset oastit dan mađe go dárbbašit márkanhaddái.
Boazosámi ii sáhte loktet hatti daningo ii oktage de oastte divrrasit biergguid. Jus boazogávpeolbmaid vuoittut álget stuorrut rabas márkanis, de lassánit boazogávpeolbmat. Ođđa gávpeolbmat álget boazobierggu márkanastit go ruđalaš vuoittut gávdnojit. Danin ii leat ovttage boazogávpeolbmas hállu lasihit iežas márkanoastingoluid servodaga vuostá. Dat lea divrras gávpeolbmai gii álggaha márkanastinkampanjii muhto lea buorrin visot gávpeolbmaide.
Go lea ávkin buokaida da ii ovddit dat ruđalaš vuoittu dasa gii lea álggahan márkanastinkampanja. Jus stuoraservodat gáibida eanet biergguid de gávpeolbmat hálidit oastit eanet bierggu. Gávpeolbmat sáhttet loktet boazobierggu sisaoastinhatti vai ožžot eanet bierggu, muhto de ruđalaš vuoitu unnu. Dat vuolgá das go boazogávpeolbmat eai duostta divrudit sin olggosvuovdinhattiid. Jus olggosvuovdinhaddi divru de biergooasttit stuorraservodagas sáhttet mannat eará boazogávpeolbmaid lusa vai oastit hálpes hjortabierggu.
Boazogávpeolbmat rabas márkanis danin geahččalit stuoridit iežaset márkanoasi. Vuoitu juohke njuvvon bohcco nala lea unni ja juohke gávpeolmmái danin hálaha njuovvat ja rihtet ollu bohccuid. Gávpeolbmát fertejit leat stuorra vai nagodit sihkkarastit ruđalaš vuoittu.
Go gilvu ovtta rabas márkanis šaddá ilá stuoris, de lea dábálaš ahte gávpeolbmát álget spesialiseret iežaset. Dat sáhtta leat muhtin resturaŋggai vuostá dahje soames eará oasi vuostá biergomárkanis. Go dat dáhpahuvvá, de sáhtta leat juohke gávpolbmás iežas monopola. Jus boazosápmelaš ieš beasašii vuovdit bierggu márkana vuostá, de sáhtašii boazosámiin leat iežaset márkanoasi. Stuorra servodagas visot gávpeolbmát ohcalit iežaset márkanoasi.
Boazobiergomárkan sáhtta nai čilgejuvot dego čielga monopola márkan. Go lea monopola márkan de gávdno okta gávpeolmmái gii stivre márkana. Son mearrida márkanhatti ja man galle eará gávpeolbmá ožžot leat dan márkanis. Stáhta lobiha monopola šaddat jus politihkkárat atnet da dárbbašlažžan. De lea ulbmil stivret dan márkana.
Norggas boazodoallošietadusas gos lei vuolimus biergohaddi lei ovttaládje monopola márkan. Stáhta hálahii loktet da ruđalaš sisaboađu boazodoalus ja bijai danin alla hatti boazobiergui, Ruoŧa biergohatti ektui. Go stáhta ii stivre monopola de okta gávpeolmái sáhttá stivret monopola. Dat gávpeolmmái boahtá geavahit oastin hatti nu vuollin go lea vejolaš. Muhto olggosvuovdinhattit eai boađe biddjojuvvot nu bajás go márkan gierddašii. Haddebidjamat vulget das ahte ođđa gávpeolbmát eai galgga hálahit, eaige bessat dan márkana siskkobeallái. Da ges lea monopola ovtta márkanis sáhtta stivret iežas ruđalaš vuoittu.
Jus hálida stuorra vuoittu, son sáhttá manahit iežas monopola ja jus duhta unnit vuoittui de nagoda dolahit da monopola. Visot gávpeolbmát geat leat ruđalaš vuoittu maŋis hálidit ráhkadit monopola alcces.
Jus biergomárkanis gávdnojit moadde stuorra gávpeolbmát de sii bohtet geahččat nuppiid hatti. Doppe gávdno ovttaládje dássedeaddu maid da boazobiergogávpeolbmát eai hálit bilidit. Sii leat leamaš guhkká márkanis ja leat ráhkadan alcces márkanbáikki. Bensinafitnodagat leat hui buorit ovdamearkkat oligopolamárkanii. Jus oktage fitnodat lasiha dahje vuolida hatti de eará fitnodagat nai bohtet dahkat da seammá. Bensinaoasttit ostet bensiinnja doppe gos lea hálbbimus. Ii oktage hálit oastit divrrasit jus hálbibui gávdná.
Jus dan buohtastahttá boazobiergomárkaniin de boazogávpeolbmát dihtet bures makkár olggosvuovdin- ja sisaoastinhatti eará gávpeolbmát geavahit. Boazosápmelaččat nai dihtet gávpeolbmáid biergohatti. Ii oktage boazosápmelaš hálit vuovdit bohcco hálbái. Dego bensiinna oastti boazosápmelasš gii bohcco vuovdá nai manná dan lusa geas lea buoremus haddi. Ii goabbáge jáhke ahte son máhtta vaikkuhit hatti. Danin son ferte váldit dan mii lea dal buoremus. Dego bensinfitnodagat, boazooastingávpeolbmát nai geahččalit ruđalaš vuoittu lasihit.
Ruđalaš vuoittut bohtet das ahte ostet hálbái ja vuovdit divrrasit. Jus lea unná diinemuš juohke gávppašanbihtás de ferte ollu bihtáid gávppašit. Buorre ruđalaš vuoitu vahta ahte leat ollu gávppašanbihtá, dat merkkaša ahte márkanoasi ferte leat stuoris. Go márkasanoassi lea stuoris de ii hálit manahit dan. Jus ođđa boazogávpeolbmát vigget boazobiergomárkanii beassat sisa vai oktage gávpeolmmái gii lea márkanis hálida stuorrut de ferte soames eará gávpeolbmá márkanoassi unnot.
Visot gávpeolbmát hálidit bealuštit iežaset márkanoasi. Bealušteapmi mielddisbuktá boazobierggu alit sisaoastinhatti. Da divrasii biergohaddi bisseha ođđa biergogávpeolbmá vai dan gávpeolbmá gii hálida oažžutt stuorit márkanoasi. Go bealuštepmi lea válmmas de gávpeolbmát vuolidit biergohatti vai dinejit ruoktut daid ruđalaš vuoittui maid manahedje go beluštedje iežaset márkanoasi. Boazosápmelaččat mákset daid ruđalaš dáhpuid maid da moadde stuorra gávpeolbmá dahket go beluštit márkanoasi oligopolmárkanis.
Odná boazobiergomárkis moadde gávpeolbmá stivreit gávpemárkana. Dat gávpeolbmát leat áigá juo ráhkadan odná boazobiergomárkana. Sii mearridit oastin- ja vuovdinhatti ja galle gávpeolbmá doppe besset leat. Biergomárkanis ii gávdno nu ollu ruđalaš vuoitu ahte dat sáhtta juhkkojuvvot nu máŋgga sadjái. Dat dagaha ahte biergogávpeolbmát garrasit bealuštit iežaser márkanoasi. Ođđa gávpeolbmáin lea vattis beassat dan márkana sisa. Boazosápmelaš vuovdá bohccuidis dasa gii máksá buoremus hatti. Go nu lea de márkanbealuštepmi doaibmá ja dat moadde gávpeolbmá sáhttet biergohatti mearridit.
Niklas Labba
Last Updated on Wednesday, 12 July 2006 11:24
